Điều gì định hình nên tâm hồn con người?

Rất nhiều người trong chúng ta, điểm mạnh và điểm yếu bắt nguồn từ cách nuôi dạy chúng ta, nhưng dù sao, chúng ta vẫn phải chịu trách nhiệm cho cuộc sống của chính mình.

Trong một phần bài thơ Chiếc lá và đám mây, bà Mary Oliver mô tả cảm xúc của bà khi ở bên mộ cha mẹ. Bà suy nghĩ về cách vừa tính tốt vừa lỗi lầm của họ đã ảnh hưởng đến cuộc sống của bà. Bà kết thúc bài suy ngẫm bằng những từ này:

Tôi trao cho họ – một, hai, ba, bốn – nụ hôn lịch sự,

Của lời cám ơn ngọt ngào.

Tôi mong họ ngủ ngon. Mong họ dịu lại.

Nhưng tôi sẽ không cho họ nụ hôn đồng tình.

Tôi sẽ không cho họ trách nhiệm về cuộc đời của tôi.

Điều gì định hình nên tâm hồn chúng ta? Đâu là phần của bí ẩn? Đâu là phần của di truyền? Đâu là ảnh hưởng của người khác? Đâu là trách nhiệm của chính tôi? Khi tôi suy ngẫm về những gì đã định hình nên tâm hồn tôi, ảnh hưởng của cha mẹ tôi hiện lên rất lớn.

Một phần trong tôi là mẹ tôi. Bà là người nhạy cảm, người đôi khi không thể từ chối khi thấy cần làm. Vì vậy, bà thường cảm thấy quá căng thẳng và mệt mỏi. Ngày nay, một số người sẽ cho bà đã không giữ đúng ranh giới. Bà có mười sáu người con. Nên không có lý gì để chỉ trích bà.

Bà là người hào phóng, luôn cho đi mọi thứ. Khi còn nhỏ, đôi khi tôi giận bà vì chuyện này. Tôi không muốn một người mẹ hào phóng. Tôi muốn mọi thứ. Điều bà muốn là sự hòa thuận trong gia đình. Tôi nhớ một sáng thứ bảy bà đã chảy nước mắt khi bà dọn dẹp nhà cửa và cố gắng giữ hòa bình ổn định trong gia đình, vì gia đình đang hỗn loạn cãi vã nhau. Bà nói với chúng tôi bà thất vọng như thế nào vì gia đình không giống như Thánh Gia.

Chúng tôi không phải là gia đình Thánh Gia, đôi khi tôi thấy bà thất vọng, không phải với chúng tôi mà với sự bất cập của cuộc sống. Nhưng bà là người vui vẻ, có tinh thần lạc quan tự nhiên hơn cha tôi. Bà thích khiêu vũ hơn cha tôi, cười tự nhiên hơn và là người dễ gần gũi với chúng tôi khi chúng tôi còn nhỏ. Bà ít suy nghĩ về cuộc sống hơn cha tôi, dù không đến mức thiếu suy nghĩ như chúng tôi ngây thơ nghĩ. Trong một giai đoạn cuộc đời, bà đã viết nhật ký và bà cho thấy bà đã suy nghĩ sâu sắc hơn về mọi thứ so với những gì chúng tôi nghĩ.

Niềm khao khát sâu xa nhất của bà là một mái ấm thực sự và bà đã may mắn ở đây. Bà đã gặp cha tôi. Ngay sau khi họ gặp nhau cho đến ngày ông mất, cha mẹ tôi là bạn tâm giao theo đúng nghĩa của nó. Bà không cần phải kể cho cha tôi nghe các bí mật của bà hay chia sẻ với ông các thất vọng của bà, ngược lại, ông cũng vậy. Họ hiểu nhau mà không cần phải giải thích. Trong suốt những năm tháng lớn lên, tôi chưa bao giờ thấy họ hiểu lầm hay giận nhau.

Cha tôi mất vì ung thư, bà vẫn mạnh cho đến khi mất, ba tháng sau bà qua đời vì viêm tụy và vì nỗi cô đơn không thể chữa khỏi. Ngày nay, sẽ có người cho rằng hai người sống lệ thuộc nhau. Nhưng bà sẽ cười và nói với họ, bà đã có những gì bà muốn trong cuộc sống. Bà mất vì nhớ cha tôi, bà chết trong hạnh phúc. Có điều gì đó đáng ganh tị trong việc này.

Tôi là con trai của bà và khi tôi suy nghĩ nhiều về chuyện này, tâm hồn tôi trở nên ít bí ẩn hơn với những đấu tranh, lỗi lầm, khao khát và điểm mạnh của tôi. Tôi hiểu vì sao tôi mệt mỏi nhiều như vậy!

Và rồi một phần lớn trong tôi là cha tôi. Có rất nhiều điều trong tôi có thể giải thích bằng gen của tôi. Cha tôi không dễ dàng khiêu vũ dù ông là người giàu tình cảm. Khiêu vũ là quá trình diễn với ông. Ông thích thể hiện tình cảm nơi riêng tư. Ông yêu mẹ tôi, gia đình và tất cả mọi người trong gia đình, nhưng cách của ông là không công khai ở nơi công cộng. Ông có sự kín đáo đôi khi bị cho là lạnh lùng, nhưng phải đọc hành động nơi đôi mắt của ông. Đôi mắt nói lên một chuyện gì khác. Ông không thích phô trương, ghét những nghi lễ dài dòng, ghét những màn phô trương rẻ tiền nơi công cộng. Ông cũng không thích thái quá trong mọi thứ. Ông là người có phong cách điều độ, kiềm chế đúng mực trong mọi thứ. Gia đình chúng tôi thích nói đùa sự điều độ là sự thái quá duy nhất của ông.

Ông không khoan nhượng trong quá trình nuôi dạy chúng tôi. Ông đau khổ vì tất cả những gì không đúng trên thế giới và kiên nhẫn của ông không phải lúc nào cũng vượt qua được thử thách. Tôi sợ đôi mắt của ông những lúc tôi làm ông thất vọng. Tôi cũng sợ, và vẫn sợ, làm ông thất vọng. Ông là một trong những người đạo đức nhất mà tôi biết, ông có giác quan thứ sáu gần như không thể sai. Ông biết đúng sai theo cách tôi không thể nghi ngờ. Ông đã chỉ bảo tôi về chuyện này – bất chấp tôi phản đối. Nếu tôi phải xuống địa ngục, tôi không thể biện hộ rằng mình không biết. Cha tôi đã trang bị cho tôi về mặt đức tin và đạo đức cho cuộc sống. Nhưng tôi cũng có những lỗi lầm đi kèm với điều này, lỗi lầm của ông cọng thêm lỗi lầm của chính tôi.

Rất nhiều người trong chúng ta, điểm mạnh và điểm yếu bắt nguồn từ cách nuôi dạy chúng ta, nhưng dù sao, chúng ta vẫn phải chịu trách nhiệm cho cuộc sống của chính mình.

Ronald Rolheiser,

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch